فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه
فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه شامل دستورالعمل‌ها و قوانینی می‌باشد که جزئیات فعالیت و خطرات ناشی از انجام کار در محیط‌های تحقیقاتی و پژوهشی را بیان می‌کند. مسئولین آزمایشگاه‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و پژوهشی نیازمند آشنایی و آگاهی از انجام امور آزمایشگاهی و کار با مواد شیمیایی خطرناک می‌باشند. از این رو در این مطلب قصد دارید پروسه‌های اجرایی استاندارد در آزمایشگاه که لازم است مسئولین ایمنی و بهداشت با آن آشنایی کامل داشته باشند را شرح می‌دهیم.
فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه توسط مسئول ایمنی
مسئول فنی آزماشگاه موظف است فردی آشنا و مسلط به امور ایمنی و فنی آزمایشگاه را به عنوان مسئول ایمنی و بهداشت محیط پژوهشی انتخاب نماید. جایگاه این شخص باید در چارت سازمانی آزمایشگاه مشخص شده و محدوده و اختیارات او به صورت مکتوب ابلاغ گردد. در ادامه به کلیه موارد و امور مربوط به مسئول ایمنی آزمایشگاه اشاره می‌نماییم:
مستندسازی
طبق فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه کلیه دستوالعمل‌ها و قوانین حفاظتی و ایمنی مرتبط با پرسنل باید به عنوان بخشی از مستندات الزامی آزمایشگاه ثبت گردد و در هر زمان قابل مشاهده و استفاده باشد. برخی از دستورالعمل‌ها شامل ثبت، گزارش و پيگيری حوادث پرخطر نظير فرورفتن سوزن، ريختن و پاشيدن موادشيميايی و مواد آلوده و نگهداری سوابق مربوطه می‌باشد. همچنین برای سهولت ثبت اين موارد می‌توان از فرم‌های مخصوص استفاده کرد.
آموزش کارکنان
مسئول ایمنی و بهداشت آزمایشگاه موظف است طبق فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه، کلیه ملاحظات ایمنی و موارد ذکر شده در دستورالعمل‌ها را برای پرسنل شرح و آموزش دهد. همچنین سوابق مربوط به آموزش پرسنل را نیز بصورت مکتوب حفظ نماید.
امینی پرسنل مراکز تحقیقاتی و پژوهشی
براساس فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه لازم است پرسنل موارد زیر را برای حفظ ایمنی و سلامت خود انجام نموده و مسئول ایمنی نظارت کامل بر اجرای آنها داشته باشد:
- تمامی کارکنان آزمایشگاه باید در هنگام انجام کار روپوش سفید بر تن داشته باشند.
- باید وسايل حفاظت فردی اوليه نظیر دستكش لاتكس، ماسك و وسايل كمكی جهت برداشت مايعات، در آزمایشگاه در دسترس پرسنل بوده و مورد استفاده قرارگيرد.
- وسایل حفاظتی نظیر عينك ايمنی، حفاظ صورت، گان وتجهيزاتی مانند دوش اضطراری و دستگاه چشم شوی بايد در آزمایشگاه وجود داشته و در موارد ضروری در دسترس پرسنل قرار گیرد.
- کارکنان باید با روش صحیح شستشوی دست آشنایی کامل داشته باشند.
- پرسنل مسئول شستشو حین کار باید از دستكش ضخيم، پيش‌بند و ماسك استفاده نمایند و هنگام برس‌زدن لوله‌ها حتما از عينك ايمنی استفاده کنند.
شست‌وشو، سترون‌سازی و ضد عفونی کردن مراکز پژوهشی
براساس فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه تمامی روش‌های شستشو، سترون‌سازی و ضدعفونی کردن باید به صورت اصولی و مکتوب توسط مسئول ایمنی آزمایشگاه به پرسنل نظافت و شستشو آموزش داده شود و بطور دقیق بر رعایت اصول نظارت داشته باشد. همچنین مسئول ایمنی باید از کیفیت ماده ضدعفونی کننده و مناسب بودن آن اطمینان حاصل نماید. وجود صابون مایع و مواد ضد عفونی کننده مناسب در محیط آزمایشگاه الزامی بوده و باید در دسترس پرسنل باشد.
دفع پسماندهای آزمایشگاهی از مهم‌ترین فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه
نحوه ناپدید کردن و زدودن نمونه‌ها، مواد و تجهیزات آزمایشگاهی، پس از پایان آزمایشگاه باید بطور دقیق مشخص و مکتوب باشد. جهت حفظ سلامت و ایمنی پرسنل و محیط و جلوگیری از اثرات زیان‌آور پسماندهای آزمایشگاهی لازم است دستورالعمل‌ها و قوانین ویژه‌ای وضع و مستند گردد. همچنین مدیریت ایمن و اصولی پسماندها در مراحل جداسازی، بی‌خطرسازي، جمع آوری، بسته‌بندی، حمل ونقل و دفع پسماند باید بطور دقیق اعمال گردد.
واکسیناسیون پرسنل آزمایشگاه
مطابق فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه باید پیش از آغاز به کار در محیط آزمایشگاهی سطح ایمنی پرسنل در برابر ميكروارگانيسم‌ها بویژه هپاتيت B، هپاتيت C و HIV که احتمال کار و مواجه شدن با آنها وجود دارد، ارزیابی و سوابق آن مکتوب گردد. در صورت موجود نبودن مستنداتی نظیر انجام واکسیناسیون قبلی فرد برای هپاتیت B، ابتدا آنتی بادی هپاتیت B در بدن فرد اندازهگیری شده و سپس در صورت ایمن نبودن واکسیناسیون انجام می‌شود. سپس 2 الی 3 ماه بعد از انجام واکسن مجددا آنتی بادی هپاتیت B فرد اندازهگیری می‌شود.
لازم به ذکر است بررسی پرسنل جهت مصنویت یا لزوم انجام واکسیناسیون در برابر ميكروارگانيسم‌های خاص مولد بيماری‌هايی مثل دیفتری، سرخك، سرخجه و… برای افرادی که در چنین مراکز تحقیقاتی مشغول به کار هستند، الزامی می‌باشد. همچنین براساس فرآیندهای اجرایی استاندارد در آزمایشگاه باید در آزمایشگاه‌هایی که با ميكروارگانيسم‌های پرخطر مانند مايكوباكتريوم توبركولوزيس، بروسلا، قارچ‌ها و غيره سر و کار دارند، حتما از ازهودهای ايمنی بيولوژيك كلاس II استفاده شود.