اطلاعات فنی در خصوص انتخاب محل آزمایشگاه

ساختمان آزمایشگاه باید فاقد خرابی و فرسودگی باشد.

محل آزمایشگاه ترجیحا در ساختمانهای مسکونی نباشد بخصوص اگر آزمایشگاه ضایعات آلاینده و خطرناک تولید میکند.
ارتفاع سقف آزمایشگاه حداقل باید 2.7 متر باشد.

دیوارهای آزمایشگاه حداقل تا ارتفاع 1.8 متر قابل شستشو باشد. (رنگ های قابل شستشو و مقاوم مانند رنگ روغن برای رنگ آمیزی دیوارهای آزمایشگاه توصیه می شود.(
کف آزمایشگاه باید قابل شستشو بوده و ترجيحا دارای کف شوی باشد. تعبیه کف شوی در اتاق شستشو الزامی است.

چنانچه از درب های چوبی در آزمایشگاه استفاده شده است، باید با رنگ های قابل شستشو و مقاوم مانند رنگ روغن رنگ آميزی شده باشد و آزمایشگاه ترجيحا دارای پنجره باشند.
بنا به بار مصرفی تجهیزات مورد استفاده در آزمایشگاه نوع و میزان مقاومت سیم ها و کابل های مصرفی و همجنین میزان روشنایی آزمایشگاه محاسبه و اجرا می گردد.

ارائه الگوی یکسان جهت طراحی فضای آزمایشگاه ها امکانپذیر نبوده و ضروری نيز نمی باشد، فضای هر آزمایشگاه با توجه به اهداف، طيف فعاليت ها، تعدادپرسنل، دانشجویان و تعداد تجهيزات و …. طراحی می شود .

از آنجایيکه تغيير در حجم کاری و دامنه فعاليت های آزمایشگاه ممکن است با الزاماتی در خصوص تغيير فضای آزمایشگاه همراه باشد، تخصيص فضا در آزمایشگاه می بایست به نحوی باشد که متناسب با اهداف جدید، از نظر وسعت یا بهره وری قابليت تغيير و سازگاری داشته باشد.

در طراحی و تخصيص فضا در آزمایشگاه باید مجموع فضای کاری، فضای انبار و فضای پشتيبانی را در نظر داشت.

مقدار فضا بر حسب متر مربع شامل سطوح مورد استفاده جهت کار و قرارگيری تجهيزات، سينک های شستشو و محل رفت و آمد کارکنان می باشد. فضاهای اطراف تجهيزات نيز جزو فضای کاری به حساب می آیند.
فضای مفيد کاری در بخش های مختلف آزمایشگاه می بایست به حدی باشد که حداکثر تعداد کارکنان شاغل در یک نوبت کاری، با در نظر گرفتن فضای اشغال شده توسط تجهيزات، فضاهای بين ميزهای کار، راهروها و فضای اطراف تجهيزات، به راحتی قادر به فعاليت باشند.

در آزمایشگاه های با دامنه و حجم کاری محدود، بخشهای مختلف متناسب با فعاليت و استفاده مشترک از تجهيزات می توانند در مجاورت هم فعاليت نمایند.

اما محل های تعبیه شده برای شستشو و استریليزاسيون حتما باید مجزا باشند

تعداد و انواع تجهيزات موجود در هر بخش نقش مهمی در برنامه ریزی جهت طراحی فضای آن بخش دارد .
در این خصوص باید به مواردی نظير ابعاد (طول، پهنا و ارتفاع) دستگاه ها، وزن دستگاه ها و همچنين ميزان ولتاژ و آمپر و لوله کشی های مورد لزوم (مندرج در کاتالوگ دستگاه) توجه شود.

گاهی سازندگان دستگاه، تخصيص ميزان فضای بيشتری از ابعاد دستگاه را جهت عملکرد مناسب آن توصيه می نمایند که این مسئله را باید لحاظ نمود.
دسترسی آسان به پشت و کناره های دستگاه جهت نگهداری، تعمير و تهویه می بایست در نظر گرفته شود.

فضای انبار در آزمایشگاه شامل قفسه ها، کابينت ها، یخچال ها و فریزرها می باشد.
تعيين حداقل مواد و اقلامی که در یک زمان وجودشان در آزمایشگاه لازم است، نقش مهمی در تخمين فضای مورد نياز برای انبار دارد.
این امر به عوامل گوناگونی نظير نوع خدمات آزمایشگاهی (دستی یا اتوماسيون)، طيف آزمایش های انجام شده، حجم آزمایش ها، تعداد کارکنان و پيچيدگی های فرآیند های کاری بستگی دارد.

بطور کلی می توان بين 5-7% مساحت خالص آزمایشگاه و یا 12-17% آن را با احتساب استفاده از فضای داخل کابينت ها و قفسه ها، به انبار اختصاص داد.
تعيين فضای انبار می بایست به نحوی باشد که حتی المقدور در صورت لزوم قابليت گسترش داشته باشد.
علاوه بر فضای کافی، شرایط محيطی مناسب برای انبار اقلام آزمایشگاهی باید فراهم شود و مسئول آزمایشگاه باید اطمينان یابد که کليه اقلام موجود در آزمایشگاه در شرایط صحيح از نظر نور، رطوبت، دما، تهویه و ایمنی مطابق توصيه سازنده نگهداری و انبار شوند.
از نظر دمای نگهداری اقلام، انبار به قسمتهای یخچالی 2-8 درجه، فریزری 20- درجه و غير یخچالی 18-26 درجه تقسيم می شود.

فضای لازم برای بایگانی سوابق و مدارک با توجه به حجم این اسناد و مدت زمان نگهداری آن ها تعيين می گردد.
بطور مثال آزمایشگاه ها می بایست تمامی نتایج بيماران و سوابق کنترل کيفی را حداقل تا یکسال نگهداری نمایند.
در عین حال، مدت زمان نگهداری سوابق بانک خون طولانی تر می باشد.

بایگانی می تواند بصورت کاغذی یا فایل های کامپيوتری باشد.
درصورتيکه بایگانی کاغذی باشد جمع آوری و نگهداری سوابق دور از آزمایشگاه و تحت شرایطی که دسترسی به آن ها در صورت لزوم ممکن باشد، امکانپذیر است ولی باید اقدامات لازم جهت جلوگيری از دور ریختن تصادفی آنها انجام گيرد.
نگهداری اسناد کاغذی در کمدهای نگهداری اسناد مقاوم در برابر گسترش آتش توصیه می گردد.

نوع، تعداد، نحوه قرارگيری و کيفيت سکوبندی و مبلمان آزمایشگاهی مستقيما بر روی عملکرد کاربران تاثیرگذار است.
از لحاظ کمی، ميزبندی و مبلمان آزمایشگاهی باید متناسب با تعداد و دامنه عملکرد کارکنان بوده، از لحاظ کيفی نيز ظاهر، اندازه و کارآیی مناسب داشته باشند.

طراحی مبلمان باید به نحوی باشد که با در نظر گرفتن شرایط موجود و پيش بينی نياز های آینده، در صورت ضرورت امکان حرکت دادن، خارج نمودن و تعویض آن ها وجود داشته باشد. (برای مثال می توان از کابينت های چرخ دار و متحرک استفاده نمود)

مبلمان آزمایشگاه می بایست برای کاربری عمومی طراحی شود تا همه کاربران براحتی و با ایمنی کامل از آن استفاده نمایند.
تفاوت قد کارکنان آزمایشگاه می بایست مدنظر باشد و تا حد امکان از صندلی های با قابليت تنظيم ارتفاع استفاده شود.

ارتفاع ميز کار برای حالت نشسته 75 سانتی متر، برای حالت ایستاده 90 سانتی متر و عمق آن 85-60 سانتی متر می باشد.
فضای بين ميزهای کاری جهت رفت و آمد کارکنان معمولا حداقل 120 سانتی متر در نظر گرفته می شود.
ابعاد ميزهای کامپيوتر و صندلی ها می بایست به اندازه ای باشد که کاربران هنگام استفاده راحت باشند.

سطوح کاری باید متناسب با نوع کار به حرارت، اسيد، قليا، رنگ ها، حلال های ارگانيک، فشار و یا ضربه مقاوم باشند (بدین منظور می توان به جدول مقاومت سطوح در برابر عوامل مختلف مراجعه نمود یا قطعه ای از آن را در طول شب در معرض مواد اشاره شده قرار داد و سپس ميزان صدمه و امکان تميز کردن آن را بررسی کرد.)

در انتخاب جنس صفحات، می بایست امکان رشد عوامل ميکروبی در شيارها، درزها وخلل و فرج در نظر گرفته شود.
لبه های خارجی این صفحات می بایست حتی المقدور گرد باشد تا باعث صدمه به کارکنان نشوند.
کابينت ها و قفسه ها، بعنوان بخشی از فضای انبار، باید به تعداد کافی در آزمایشگاه موجود بوده و نسبت به مواد شيميایی، زنگ زدگی و فرسودگی مقاوم باشند.
مواد شیمیایی مختلف مانند حلالها، مواد اسیدی و بازی باید در کابینتهای جداگانه نگهداری شوند. توصیه می شود برای کمدهای نگهدارنده مواد فرار از تهویه استفاده گردد.

مواد اشتعال زا باید در کمدهای نگهداری جهت مواد اشتعال زا نگهداری شوند.
کابينت ها و قفسه های دیواری باید محکم به دیوار نصب شوند و دسترسی به وسایل داخل آنها به آسانی انجام پذیرد و ميزان انباشتگی، متناسب با قابليت تحمل وزن در آن ها باشد.

طراحی آزمایشگاه باید به گونه ای باشد که احتمال بروز خطرات فيزیکی، شيميایی و ميکروبی در محيط کار به حداقل برسد و یک محيط کار ایمن برای کارکنان و همچنين مراجعه کنندگان فراهم گردد.
دسترسی و امکان ورود به فضای فنی آزمایشگاه باید فقط برای افراد مجاز امکانپذیر باشد.

کپسول اطفاء حریق و ترجيحا سيستم هشدار حریق، به تناسب وسعت آزمایشگاه (هر 50 متر مربع حداقل یک کپسول 4 کيلوگرمی) و در مکان های نصب گردد، طوری که دسترسی سریع تمامی کارکنان در موارد اضطراری به سهولت امکانپذیر باشد.

آموزش افراد برای رعایت نکات ایمنی آزمایشگاه و نصب دستورالعملهای شرایط اضطراری در نقاط مشخص شده آزمایشگاه باید مد نظر قرار گیرد.
دستگاه های برقی در آزمایشگاه خصوصا دستگاه های دارای رطوبت و نيز دستگاه های حساس به نوسانات جزئی برق باید سيم اتصال به زمين داشته باشند.

دوش اضطراری و چشم شوی باید در مکانی قرار گيرد که در شرایط ضروری براحتی در دسترس همه کارکنان باشد.
تعداد دوش ها و چشم شوی بستگی به وسعت کار و فضای آزمایشگاه دارد و بویژه باید در نزدیکی بخش هایی باشد که با مواد شيميایی سوزاننده سر و کار دارند.

سيستم لوله کشی گاز آزمایشگاه باید استاندارد بوده و نکات ایمنی لازم در مورد آن رعایت شده باشد و تعداد کافی خروجی گاز در آزمایشگاه تعبيه گردد.
در صورت استفاده از کپسول گاز، کپسول ها در مکان مناسب و امن، دارای تهویه مطلوب، دور از منابع حرارتی و نزدیک به محل مصرف قرار داده شوند.

هر بخش از آزمایشگاه جهت دور ریز پسماند های غير آلوده باید دارای سطل زباله دردار و کيسه زباله مقاوم باشد.
پنجره های آزمایشگاه که به فضای آزاد باز می شوند باید توری داشته باشند تا از ورود و لانه گزینی جوندگان و حشرات به آزمایشگاه جلوگيری گردد.

در آزمایشگاه باید فضای مناسب و مجزایی برای غذاخوری کارکنان و کمد قفل دار برای گذاشتن لباس و لوازم شخصی آنان در نظر گرفته شود.

دستشویی ها باید دارای صابون مایع، دستمال کاغذی و یا دست خشک کن برقی باشد و محل دستشویی نيز باید به شکل مناسب در نظر گرفته شود.

آزمایشگاه باید سيستم تهویه مناسب داشته باشد تا از تجمع بخارات و گازهای سمی در فضای عمومی آزمایشگاه ممانعت گردیده، دما به خوبی کنترل شده، تجهيزات به درستی کار کرده و ایمنی و آسایش کارکنان و مراجعه کنندگان تامين گردد.

سيستم تهویه آزمایشگاه در شرایط ایده آل به نحوی است که بين 16-12 بار (حداقل 6 بار) در هر ساعت تعویض هوا صورت گيرد و نحوه طراحی باید طوری باشد که هوای تميز وارد و هوای قبلی به طور کامل خارج گردد.

رطوبت در آزمایشگاه باید در حد متعادل حفظ شود. سطح رطوبت کمتر از 20% باعث ایجاد الکتریسیته ساکن و رطوبت بالای 50% باعث بهم چسبیدن مواد میگردد.
آزمایشگاه می بایست سيستم مناسب گرمایش و سرمایش داشته باشد، دامنه تغييرات ایده آل 5 +/- درجه سانتی گراد است.

تمامی اتاق های کار نسبت به راهرو ها باید فشار منفی داشته باشد بطوریکه هوا از نواحی تميزتر جریان یابد و از بخش های آلوده تر (مثل باکتریولوژی) توسط هود مناسب خارج شود.
باید توجه داشت که هوای خروجی از آزمایشگاه نباید در جای دیگری جریان یابد و خروجی هوای هواکش ها باید طوری تعبيه شود که برای ساکنان ساختمان خطرساز نباشد.

محل انجام فعاليت های مخاطره آميز و محل قرار گرفتن هودها از هر نوع می بایست تا حد امکان از در ها دور باشند.
هودها باید در مکانی قرار گيرند که امکان نصب کانال جهت ارتباط با فضای بيرون (در صورت نياز ) به راحتی ميسر باشد.
تعيين نوع هودهای مورد استفاده در آزمایشگاه براساس تعيين سطح ایمنی زیستی (BSL) و با توجه به فعاليت های آزمایشگاه صورت می گیرد.

اکثر آزمایشگاه ها تشخيص طبی در سطح ایمنی زیستی 2 هستند . و بطور معمول بایستی از هودهای لامینار کلاس II استفاده نمایند.

در مکانهایی که با ميکرارگانيسم های پرخطر مانند مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، بروسلا، قارچ ها و ….کار می شود، استفاده از هودهای بيولوژیک کلاس II ضروری است.

طراحی سطح 3 و 4 مخاطرات ایمنی زیستی برای آزمایشگاه هایی کاربرد دارد که کارکنان آن ها با عوامل عفونی پر خطر یا نا شناخته ای کار می کنند که تنفس آن ها باعث مرگ یا بيماری های جدی و خطرناکی می گردد. به دليل مخاطره آميز بودن این عوامل عفونی باید تمهيدات خاصی برای کار با آن ها در نظر گرفته شود. هودهای لامینار کلاس III در چنین محیطهایی استفاده می شود.

طراحی سيستم روشنایی آزمایشگاه باید به نحوی باشد که نور کافی و یکنواخت برای انجام فعاليت های مختلف از جمله رویت آسان واکنش ها و رنگ ها فراهم گردد.
مقدار روشنایی در فضای آزمایشگاه به نوع فعاليت ها، رنگ دیوارها، سقف و سطوح کاری، فاصله سطح کاری تا پایه چراغهای روشنایی و محل قرار گرفتن پایه اصلی چراغها بستگی دارد.

لامپ های فلورسنت با دما و رنگ های مختلف در دسترس می باشد و استفاده از آن در محيطهای کاری سرپوشيده توصيه ميگردد.

بطور تقریبی وجود دو عدد لامپ فلورسنت در هر 6 مترمربع برای تامين روشنایی آزمایشگاه ممکن است کافی باشد.
برای دستيابی به توزیع یکنواخت نور و حذف سایه ها، باید لامپ های فلورسنت نسبت به سطوح کاری بطور عمود قرار گيرند.

درصورتی که هيچ کابينتی در بالای فضای کاری وجود نداشته باشد، می توان سيستم روشنایی را بطور موازی و بالای قسمت فعال سطوح کاری قرار داد.
سيستم روشنایی اضطراری باید در محل پذیرش و تردد افراد مراجعه کننده و مسير خروجی آزمایشگاه جهت ایمنی افراد در مواقع قطع برق استفاده گردد.

نوردهی سيستم روشنایی اضطراری در بخش های بانک خون و مکان هایی که تجهيزات ثابت بخش ها و نيز سردخانه یا یخچال های آزمایشگاه قرار دارد، باید مناسب و کافی باشد.